Kâtibî’nin Şiirlerinde 17. Yüzyıl Toplum Eleştirisi

Özdemir C.

Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sa.18, ss.162-178, 2024 (Hakemli Dergi)

Özet

Âşıklık geleneği, Türk toplumunda yaşanılan olayların geleceğe taşınması ve toplumsal yapının incelenmesinde araştırmacılara önemli veriler sunmaktadır. Gelenek çerçevesinde üretilen şiirlerin estetik yönü kadar bilgilendirici yönü de göz ardı edilmemelidir. 17. yüzyılın en dikkat çekici âşıklarından olan Kâtibî, şiirlerinde ağırlıklı olarak sevgi konusunu işlese de bugün elimizde olan üç destanında toplumsal ve bireysel taşlamaların iç içe olduğu eleştiri konusuna yer vermiştir. Çalışmamızda 17. yüzyıl toplum yaşantısına ışık tutması bağlamında onun üç şiiri incelenmiştir. Kendisini ordu şairi olarak tanımlayabileceğimiz bu sanatçı taşlamalarında sert bir dille insanı merkeze alan eleştirilerde bulunmuştur. Bu taşlamalarda ağırlıklı olarak dinî kavramlar ekseninde insan davranışlarını sorgulamış ve nihâyetinde bireylerin, toplumsal değerlerin tam aksine hareket ettiği sonucuna varmıştır. Ona göre insan davranışlarının bu durumu ahir zamanın yaklaşması olarak açıklanmaktadır. Bütün âşıklar gibi tasavvurlarında ideal bir insan hayal etmiş ve bunu “er, yiğit tipi” insan modelinde ortaya koymaya çalışmıştır. Bu tip, toplumun temel değerleri ve dini, ahlaki ve kültürel normlarına uygun bir tavır sergilemektedir. Oysa bu modelin Kâtibî’nin taşlamalarında 17. yüzyıl toplum değerlerinden çok uzak olduğu anlaşılmaktadır.