İlk Çağdan günümüze düşünce tarihinin en önemli konularından biri tanrı ile doğa arasındaki ilişkinin neliği sorunudur. Bu
sorunu ilk dile getiren olmasa da sisteminin merkezine yerleştiren ilk düşünür Kolophon’lu Ksenophanes’tir. Ksenophanes denildiğinde akla ilkin din eleştirmenliği gelse de böyle bir yaklaşım hem bir bütün olarak Ksenophanes’in düşünce sistemini ve onun
din eleştiriciliğinin altında yatan saikleri hem de klasik anlamda ilk felsefi faaliyetin başladığı doğa felsefesi döneminde felsefenin
problem sferini kavramamızda yetersiz kalır. Zira tüm ilginin doğaya yöneldiği bu dönemde Ksenophanes’in doğa üzerine düşüncelerini ve bu bağlamda Miletli doğa filozofları ile Elealılar arasında durduğu yeri belirlemeden onun düşünce dünyasını anlamak
güçtür. Bazı yorumcuların kabul iddia ettiği gibi Ksenophanes’i yalın bir din eleştirmeni olarak değerlendiremeyiz. Bu sebeple asıl
belirlememiz gereken Ksenophanes’in düşüncelerinde doğa ile dinin, daha doğrusu doğa ve Tanrı düşüncesinin nasıl bir bağlantı
içerisinde olduğudur. Zira bize göre Ksenophanes bir teolog olmaktan ziyade Doğa ve Tanrı arasındaki ilişkiyi felsefe tarihinde ilk
defa tesis etmeyi deneyen gerçek anlamda bir din felsefecisi, bir fizikoteologdur. İşte bu yazıda günümüze değin tartışılagelen doğa
ile Tanrı arasındaki ilişki sorununu, bu sorunun felsefi tarihsel kaynağı konumundaki Ksenophanes üzerinden çözümlemeye
çalışacağız.
From Antiquity onwards the essence of the relation between God and nature is one of the significant questions of the intellectual
history. The first thinker who places this question at the center of his system of thought is Xenophanes of Colophon though he is
not the first to mention it. Although at first glance Xenophanes is associated with criticism of religion, this kind of approach fails
to comprehend both his system of thought in its entirety and the motives behind his criticism of religion, and the sphere of philosophical problems at the time of early Greek philosophy of nature which is the period that philosophical activity in the classical
sense began. In this period when all interest was directed to nature, it is difficult to understand Xenophanes’ ideas on nature and in
this context his philosophical outlook without ascertaining his standpoint between the Milesians and the Eleatics. Thus, we cannot
simply qualify Xenophanes only as a critic of religion as some commentators accept. Therefore, the main issue that we have to determine is how religion and nature or God and nature relate each other in Xenophanes’ thought. For, according to us, Ksenophanes
is not purely a theolog but a real philosopher of religion, a physico-theolog, who tries to establish the relation between nature and
God for the first time in the history of philosophy. So, in this article, we are going to analyze the problem of the relation between
nature and God in terms of Xenophanes’ ideas who stands as the historical source of this problem in philosophy
