Dîvânu Lugâti't-Türk (DLT), Kaşgarlı Mahmud tarafından XI. yüzyılın ikinci yarısında Araplara Türkçeyi öğretmek için yazılmış, Türkçe madde başlı Arapça ansiklopedik sözlüktür. Türk dilinin zengin söz varlığını içinde barındıran, Türk dünyasının dilini ve kültürünü yansıtan en önemli kaynak eserlerden biridir. Eserde XI. yüzyıl Türk dünyasına ait toplumsal, kültürel, ekonomik, tarihî birçok unsuru bulmak mümkündür. Bu nedenle de tarihî süreç içinde Türk kültürünü ve medeniyetini bütün yönleri ile incelemek isteyen araştırmacıların en önemli başvuru kaynağı olmuş, yurt içi ve yurt dışında eserle ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. DLT, her alanda olduğu gibi insanların birbirlerini çeşitli amaçlar doğrultusunda nitelemek üzere kullandıkları sıfatlar açısından da oldukça zengindir. Sıfatlar, iltifat ve hakaret olgularını içinde barındıran dil vasıtalarıdır. Sıfatlar vasıtasıyla insanlar birbirlerini övmüş ya da yermişlerdir. İnsanların birbirlerini nitelerken kullandıkları kelimelere göre toplumun değer yargıları ile ilgili fikir edinmek de mümkündür. Sıfatların kendilerinden sonra gelen adların çeşitli niteliklerini gösteren türüne niteleme; onları sayı veya belgisiz olarak, işaret ederek, soru sorarak belirten türüne belirtme sıfatı denir. XI. yüzyıl Türk kültüründe kadına, erkeğe, çocuğa, genel olarak toplumun bütün bireylerine hangi açılardan bakıldığı söz konusu sıfatlar vasıtasıyla daha iyi gözlemlenebilmektedir. Bu çalışmada da bireylerin toplumda üstlendikleri roller, birbirlerine bakış açıları sıfatlar açısından değerlendirilerek geçmişten günümüze kadar devamlılık arz eden değerler üzerinde durulmaya çalışılacaktır
Divan Lugat at-Turk (DLT) that was written by Kaşgarlı Mahmud for teaching Turkish language to Arabs in second half of XI. century is Arabic encyclopaedical dictionary with Turkish lexical entry. DLT that includes vocabulary of Turkish language and shows language and culture of Turkish community is one of the most important work inbasic works. In this work, it’s possible finding social, cultural,economical, historical factors of XI. century Turkish community. Forthis reason, in historical process it has been the most importantreference guide for researchers who have wanted researching Turkishculture and civilisation completely and a lot of works have been doneabout it in domestic and foreign. It is substantial like all field in termsof adjectives/qualifiers of people for characterising each other inaccordance with several aims. Adjectives are language factors thatinclude compliment and invective facts. People have praised or satirisedeach other by these adjectives. It’s possible having an idea aboutstandard of judgement of community according to words which areused by people for each other. It’s called qualificative adjective whichcomes before noun and shows several qualities of nouns; it’s calleddeterminative adjective which shows noun by number or indefinite,indicating and asking a question. It’s observed better by these adjectiveshow was seen woman, man, child, and all members of communitygenerally in XI. century. In this work, it will be analyzed values hasbeen continuous from past to present according to adjectives that showroles of member, members’ perspectives with each other.
