Akademik Veri Yönetim Sistemi
Özen T. (Yürütücü), Demirtaş İ., Behçet L.
TÜBİTAK Projesi, 2022 - 2023
Biyolojik aktivite kavramı etnofarmakolojik yaklaşımların anahtar kavramıdır ve geleneksel
olarak kullanılan bitkilerin bu özelliklerini açıklamak ve en aktif bileşenlerini aramak için detaylı
araştırılması gerekmektedir. Bu sebeple, bitkilere ait farklı ekstraktlar, çeşitli biyoaktivite
temelli testlere tabi tutulur. In vitro biyoaktivite testleri, uygulaması daha kolay ve hızlı olmakla
birlikte çok az miktarda bileşik gerektirir. Ancak çalışmanın klinik bir anlamı olabilmesi için
farklı in vivo testlere de ihtiyaç duyulmaktadır. Yaygın uygulanan In vitro biyoaktivite testleri
arasında, antioksidan, enzim inhibisyonu, DNA koruma aktivitesi ve antimikrobiyal testler
gösterilebilir. Yapılan spektrofotometrik ölçümler ile, hem kimyasal hem enzimatik olarak,
spesifik aktiviteye sahip bileşiklerin varlığının değerlendirilmesi mümkün olmaktadır. Yapılan
biyoaktivite yönlendirmeli çalışmalar ile, aktif bileşiklerin aşamalı olarak, ardışık fraksiyonlama
döngüleri ile, zenginleştirilerek saf aktif madde veya maddeler izole edilebilmektedir. Buradan
hareketle bu projede Endemik Prangos aricakensis bitkinin bütün kısımları ile (kök, sap,
yaprak ve meyve) ham ekstraktlarının fitokimyasal ve biyoaktivite çalışmaları ile
değerlendirilmeli ve ham ekstraktlardan izole yapılara ulaşılabilmesi amaçlanmıştır.
Rehberli biyoaktivite çalışmaları, doğal ürünlerin tanımlanması ve izolasyonu için geçmişten
günümüze en çok tercih edilen ve güven veren yöntemler olmuştur. Çeşitli biyoaktivite
çalışmaları ile tanımlanan doğal ürünler ait oldukları ekstrakt ya da ekstraktların
fraksiyonlanmaları prensibi ile doğal ürünün saf olarak elde edilmesine kadar giden süreçler
izlendi. Birinci, ikinci ve alt alt fraksiyonlar ince tabaka kromatogramları ve preperatif HPLC
uygulamaları ile aktivite sonuçları birlikte değerlendirilerek yönlendirmeli izolasyon çalışmaları
için biyoaktif fraksiyonlar belirlendi. Bu şekilde Endemik Prangos aricakensis ekstraktları ve
fraksiyonları üzerinden biyoaktivite yönlendirme ile hedef biyoaktif moleküllere giden yolların
yelpazesini daraltarak trans-sinamik asit, rutin, oksipeusedanin, ostol, sükroz ve daukosterol
moleküllerine ulaşılmıştır.
Türkiye'de Prangos türlerinin gaz giderici, tonik ve antelmintik ajan olarak, dış kanama, mide
veya sindirim bozuklukları, yaralar, yara izleri ve lökoplaki tedavisinde kullanıldığı bildirilmiştir.
Projede, Endemik P. aricakensis kaynaklı ilaç öncülü olabilecek trans-sinamik asit, rutin,
oksipeusedanin, ostol, sükroz ve daukosterol moleküllerinin aktif antioksidan, antibakteriyel,
nöroprotektif, cilt koruyucu, antiülser ve DNA koruma aktiviteleri ile biyolojik aktivite testleri ile
biyoaktif etkinlik düzeyleri enzim-molekül etkileşmesi, kinetik ve moleküler doking verileriyle
biyoetkinlikleri belirlendi.
Projede, toplandığı bölgede farklı şekillerde kullanılan P. aricakensis bitkisinin yaprak, kök,
meyve ve sap kısımlarının ekstraksiyon ve kromatografik uygulamalarla birlikte biyoaktivite
yönlendirmeli izolasyonla saf biyoaktif moleküller elde edildi. Böylece P. aricakensis ile ilgi
kapsamlı verilere ulaşıldı ve yeni biyoteknolijik uygulamalarla yeni biyoaktif ürünlere
ulaşılabilmesinde kaynak sağlandı